کد مطلب:292 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:238
احکام هِبه (بخشش) و اِبراء
«هبه» آن است كه انسان چیزی را كه ملك خود اوست به رایگان ملك دیگری كند و به او ببخشد.
(مسأله 2703) در هبه صیغه خاصّی لازم نیست و اگر هبه كننده مال خود را به قصد هبه به كسی بدهد و او هم به همین قصد بپذیرد، صحیح است.
(مسأله 2704) در هبه كننده چند شرط معتبر است:
اوّل و دوم: بالغ و عاقل باشد.
سوم: سفیه نباشد، یعنی از كسانی نباشد كه مال خود رادر كارهای بیهوده مصرف می كنند اگرچه توسّط حاكم شرع هم از تصرّف در اموال خود منع نشده باشد.
چهارم: توسّط حاكم شرع از تصرّف در اموال خود منع نشده باشد، مانند مُفَلَّس.
پنجم: مالك یا صاحب اختیار چیزی باشد كه می خواهد هبه كند، پس بخشش مال دیگری بدون اجازه او صحیح نیست.
ششم: از روی قصد و اختیار ببخشد، پس اگر هبه كننده از روی اكراه یا اجبار هبه كند، صحیح نیست.
(مسأله 2705) كسی كه چیزی به او بخشیده می شود، اگر صغیر یا دیوانه باشد، قبول خود او كافی نیست بلكه باید ولیّ او هبه را از طرف او بپذیرد.
(مسأله 2706) در هبه علاوه بر پذیرش، تحویل گرفتن آن مال هم لازم است، پس تا هنگامی كه آن را تحویل طرف نداده، ملك او نشده است و برای صغیر و دیوانه، ولیّ آنها باید تحویل بگیرد، و اگر خود ولیّ بخواهد چیزی را به آنها ببخشد، كافی است خود او قصد تحویل گرفتن برای آنها بنماید.
(مسأله 2707) لازم نیست پس از هبه فوراً جنس را تحویل دهد بلكه هرگاه جنس را
[453]
به طرف تحویل دهد ملك او می شود و اگر هبه كننده پیش از تحویل دادن بمیرد یا فاقد شرایط شود، هبه باطل می شود و مال به ورثه هبه كننده منتقل می گردد; همچنین است اگر كسی كه به او هبه شده پیش از تحویل گرفتن بمیرد.
(مسأله 2708) هبه، عقد جایز است و هر یك از دو طرف می توانند آن را به هم بزنند، هرچند بهتر است هبه كننده چیزی را كه بخشیده از آن چشم بپوشد و هبه را به هم نزند ولی در پنج مورد هبه كننده نمی تواند هبه را به هم بزند:
اوّل: در برابر هبه ای كه كرده چیزی ـ هرچند كم ـ از طرف گرفته باشد، خواه گرفتن عوض در بخشش شرط شده باشد یا طرف خودش آن را در مقابل بخشش به بخشنده بپردازد.
دوم: آن چیز را «قربةً الی الله» بخشیده باشد.
سوم: بخشش به یكی از خویشان متعارف باشد، و بنابر احتیاط واجب اگر زن و شوهر هم چیزی را به یكدیگر هبه كنند، نباید آن را به هم بزنند.
چهارم: مالی كه بخشیده به حال خود باقی نمانده باشد، به عنوان مثال همه یا بعضی از آن به طور كلّی تلف شده یا صورت آن كلاً تغییر كرده باشد ـ مانند نانی كه خورده یا پارچه ای كه دوخته شده است ـ و یا این كه به دیگری منتقل شده باشد.
پنجم: یكی از دو طرف هبه بمیرد، پس اگر هبه كننده پس از تحویل دادن بمیرد، بنابر احتیاط واجب وارثان او نمی توانند هبه را پس بگیرند، و اگر هبه گیرنده پس از تحویل بمیرد، مال به ورثه او منتقل می شود و بنابر احتیاط واجب هبه كننده نمی تواند آن را پس بگیرد.
(مسأله 2709) «اِبراء» عبارت از این است كه طلبكار به اختیار از حق خود صرف نظر كند، بنابراین اگر انسان از كسی طلب داشته باشد، می تواند گذشت كند و قبول بدهكار شرط نیست و در این صورت دیگر نمی تواند آن را به هم بزند.
(مسأله 2710) در ابراء طلبكار باید دارای شرایط هبه كننده (كه در مسأله 2704 گفته شد) باشد.
(مسأله 2711) ابراء ذمّه میت از دَین صحیح است.
(مسأله 2712) هبه كننده می تواند در مقابل چیزی كه می بخشد عوضی قرار دهد و
[454]
آن را از طرف بگیرد و به آن «هبه معوّضه» می گویند، و لازم نیست عوض آن، عین و جنس باشد، بلكه می تواند هر كاری را كه نفع آن به شكلی به بخشنده می رسد عوض هبه قرار دهد، مثلاً بخواهد در مقابل هبه، طلبی را كه طرف از هبه كننده دارد ببخشد یا كار مشروعی را برای او انجام دهد.
(مسأله 2713) كسی كه هبه را قبول می كند، چنانچه شرطی به عهده او نهاده شود، بنابر احتیاط باید به آن عمل نماید، بنابراین اگر هبه كننده چیزی را به كسی ببخشد به شرط آن كه او هم چیزی را به او هبه كند، بنابر احتیاط باید طرف به آن شرط عمل نماید و چنانچه از آن امتناع كند و یا عمل به آن ممكن نباشد، بخشنده می تواند هبه را به هم بزند.
(مسأله 2714) جهیزیّه ای كه پدر و مادر به دختر می دهند، اگر به واسطه صلح یا بخشش ملك او نموده باشند، نمی توانند از او پس بگیرند ولی اگر ملك او نكرده باشند، پس گرفتن آن مانعی ندارد; همچنین است حكم جواهرات یا چیزهای دیگری كه شوهر برای همسر خود تهیّه می كند یا پدر به فرزند خود می دهد.
(مسأله 2703) در هبه صیغه خاصّی لازم نیست و اگر هبه كننده مال خود را به قصد هبه به كسی بدهد و او هم به همین قصد بپذیرد، صحیح است.
(مسأله 2704) در هبه كننده چند شرط معتبر است:
اوّل و دوم: بالغ و عاقل باشد.
سوم: سفیه نباشد، یعنی از كسانی نباشد كه مال خود رادر كارهای بیهوده مصرف می كنند اگرچه توسّط حاكم شرع هم از تصرّف در اموال خود منع نشده باشد.
چهارم: توسّط حاكم شرع از تصرّف در اموال خود منع نشده باشد، مانند مُفَلَّس.
پنجم: مالك یا صاحب اختیار چیزی باشد كه می خواهد هبه كند، پس بخشش مال دیگری بدون اجازه او صحیح نیست.
ششم: از روی قصد و اختیار ببخشد، پس اگر هبه كننده از روی اكراه یا اجبار هبه كند، صحیح نیست.
(مسأله 2705) كسی كه چیزی به او بخشیده می شود، اگر صغیر یا دیوانه باشد، قبول خود او كافی نیست بلكه باید ولیّ او هبه را از طرف او بپذیرد.
(مسأله 2706) در هبه علاوه بر پذیرش، تحویل گرفتن آن مال هم لازم است، پس تا هنگامی كه آن را تحویل طرف نداده، ملك او نشده است و برای صغیر و دیوانه، ولیّ آنها باید تحویل بگیرد، و اگر خود ولیّ بخواهد چیزی را به آنها ببخشد، كافی است خود او قصد تحویل گرفتن برای آنها بنماید.
(مسأله 2707) لازم نیست پس از هبه فوراً جنس را تحویل دهد بلكه هرگاه جنس را
[453]
به طرف تحویل دهد ملك او می شود و اگر هبه كننده پیش از تحویل دادن بمیرد یا فاقد شرایط شود، هبه باطل می شود و مال به ورثه هبه كننده منتقل می گردد; همچنین است اگر كسی كه به او هبه شده پیش از تحویل گرفتن بمیرد.
(مسأله 2708) هبه، عقد جایز است و هر یك از دو طرف می توانند آن را به هم بزنند، هرچند بهتر است هبه كننده چیزی را كه بخشیده از آن چشم بپوشد و هبه را به هم نزند ولی در پنج مورد هبه كننده نمی تواند هبه را به هم بزند:
اوّل: در برابر هبه ای كه كرده چیزی ـ هرچند كم ـ از طرف گرفته باشد، خواه گرفتن عوض در بخشش شرط شده باشد یا طرف خودش آن را در مقابل بخشش به بخشنده بپردازد.
دوم: آن چیز را «قربةً الی الله» بخشیده باشد.
سوم: بخشش به یكی از خویشان متعارف باشد، و بنابر احتیاط واجب اگر زن و شوهر هم چیزی را به یكدیگر هبه كنند، نباید آن را به هم بزنند.
چهارم: مالی كه بخشیده به حال خود باقی نمانده باشد، به عنوان مثال همه یا بعضی از آن به طور كلّی تلف شده یا صورت آن كلاً تغییر كرده باشد ـ مانند نانی كه خورده یا پارچه ای كه دوخته شده است ـ و یا این كه به دیگری منتقل شده باشد.
پنجم: یكی از دو طرف هبه بمیرد، پس اگر هبه كننده پس از تحویل دادن بمیرد، بنابر احتیاط واجب وارثان او نمی توانند هبه را پس بگیرند، و اگر هبه گیرنده پس از تحویل بمیرد، مال به ورثه او منتقل می شود و بنابر احتیاط واجب هبه كننده نمی تواند آن را پس بگیرد.
(مسأله 2709) «اِبراء» عبارت از این است كه طلبكار به اختیار از حق خود صرف نظر كند، بنابراین اگر انسان از كسی طلب داشته باشد، می تواند گذشت كند و قبول بدهكار شرط نیست و در این صورت دیگر نمی تواند آن را به هم بزند.
(مسأله 2710) در ابراء طلبكار باید دارای شرایط هبه كننده (كه در مسأله 2704 گفته شد) باشد.
(مسأله 2711) ابراء ذمّه میت از دَین صحیح است.
(مسأله 2712) هبه كننده می تواند در مقابل چیزی كه می بخشد عوضی قرار دهد و
[454]
آن را از طرف بگیرد و به آن «هبه معوّضه» می گویند، و لازم نیست عوض آن، عین و جنس باشد، بلكه می تواند هر كاری را كه نفع آن به شكلی به بخشنده می رسد عوض هبه قرار دهد، مثلاً بخواهد در مقابل هبه، طلبی را كه طرف از هبه كننده دارد ببخشد یا كار مشروعی را برای او انجام دهد.
(مسأله 2713) كسی كه هبه را قبول می كند، چنانچه شرطی به عهده او نهاده شود، بنابر احتیاط باید به آن عمل نماید، بنابراین اگر هبه كننده چیزی را به كسی ببخشد به شرط آن كه او هم چیزی را به او هبه كند، بنابر احتیاط باید طرف به آن شرط عمل نماید و چنانچه از آن امتناع كند و یا عمل به آن ممكن نباشد، بخشنده می تواند هبه را به هم بزند.
(مسأله 2714) جهیزیّه ای كه پدر و مادر به دختر می دهند، اگر به واسطه صلح یا بخشش ملك او نموده باشند، نمی توانند از او پس بگیرند ولی اگر ملك او نكرده باشند، پس گرفتن آن مانعی ندارد; همچنین است حكم جواهرات یا چیزهای دیگری كه شوهر برای همسر خود تهیّه می كند یا پدر به فرزند خود می دهد.